خوان پر خان خانواده

بخش سوم

دکتر سید محسن فاطمی

فوق دکترای روان شناسی از هاروارد

ارتباط مناسب و خوب، همه ی وجوه عملکرد خانواده و تاب­آوری را تسهیل می­کند. چالشهای­ پیچیده در زندگی خانواده ی معاصر، نقش ارتباط را بیش از پیش مهم می­سازد. در زمانهای بحران، انتقالهای مخرب و گذرهای تکاندهنده یا فشارها و استرسهای مزمن و درست در زمانی که بیش از هر زمان دیگر ارتباط حیاتی و ضروری به­نظر می­رسد، ارتباط بهم می­ریزد. ارتباط؛ متضمن انتقال باورها، رد و بدل اطلاعات، بیان هیجانات­ و فرآیندهای حل مسأله است. هر ارتباط از محتوایی برخوردارست که به انتقال مستندات، عقاید یا احساسات می­پردازد و در کنار وجه محتوایی ارتباط از یک وجه رابطه­ای نیز برخوردار است که به تعریف، اذعان یا چالش ماهیت رابطه­ها می­پردازد. برای مثال عبارت: “دارویت را بخور” فرمانی است که انتظار اطاعت را همراه دارد. همه ی رفتارهای کلامی و غیر کلامی دربردارنده ی پیامهایی هستند از جمله سکوت، کنار کشیدن یا تف کردن دارو که معنایش این است که، “دارو را دوست ندارم!” (احساس)، “فایده­ای ندارد”  (باور/ عقیده) یا “از تو اطاعت نخواهم کرد!” ( جمله ی ارتباطی)

مجموعه ی گسترده­ای از تحقیقات و پژوهشها، در حوزه ی تعامل خانوادگی و زوجین بر عناصر کلیدی یک ارتباط خوب متمرکز شده است. این تحقیقات مهارتهای معین مانند سخن گفتن و گوش دادن، خودآشکارسازی، وضوح و شفافیت، احترام و تکریم را مورد تأکید قرار می­دهد. مهارتهای صحبت کردن به معنای صحبت کردن برای خود و نه برای دیگران می­باشد. مهارتهای گوش دادن شامل: تمرکز پرتوجه و پاسخ مبتنی بر همدلی است. خودآشکارسازی شامل در میان گذاشتن اطلاعات و احساسات راجع به خود، تجربیات مهم و ارتباط است.

در درون خانواده­ها تفاوتهای والدین و فرزندان به چشم می­خورد. تقاضای والدین برای ارتباط باز از سوی جوانان ممکن است مزاحمت و دخالت تلقی شود. هنجارهای فرهنگی راجع به این­که چه اطلاعات یا احساسی را باید برای درمیان گذاشتن با خانواده مناسب و مفید قلمداد کرد، متفاوت است. همچنین این­که با چه کسی و تا چه اندازه با صراحت باید مطلبی را گفت این هنجارها متفاوت هستند. اسکاندیناوی­های نیمه غربی، ضرب المثلی راجع به مردی دارند که آن قدر همسرش را دوست داشت که تقریبا دوست داشتنش را به او گفت!

در ژاپن به بچه­ها آموزش داده می­شود تا آن چه دیگران تلاش می­کنند بیان نمایند را از بستر، زمینه و چهارچوب استنباط کنند و به طرز بیان کردن مطلب دقت داشته باشند و توجه داشته باشند که چه چیزی گفته نمی­شود.این موضوع همراه این باور است که کلمات نمی­توانند به طور مناسب معنا یا هیجانات

را بیان کنند. پزشکان ممکن است به اعضای خانواده از تشخیص یک بیماری وخیم اطلاع دهند اما به خود بیمار آن را بیان نکنند.

تلاشهای مداخله محور برای خانواده­هایی که با شرایط حاد و ناگوار همراه هستند به دنبال آن است تا توانایی خانواده­ها را برای آشکار شدن وضعیت خود بیان و پاسخ نسبت به نیازهای یکدیگر افزایش دهند و به آنها­ کمک کنند تا برای حل مسائل و مواجهه با مشکلات راههای مذاکره را یاد بگیرند. اطلاعات روشن، بیان هیجانی منعطف، حل مسأله از طریق مساعدت و معاضدت فرآیندهای کلیدی برای تاب­آوری خانواده به شمار می­آیند.

مطالعات مختلف نشان می­دهد که وضوح در ارتباط تسهیل کننده ی عملکرد موثر در خانواده است. پیامهای کلامی و رفتاری روشن، واضح  و منسجم درک مشترک را فراهم می­آورد. در خانواده­های همراه با عملکرد سلامت محور حتی با وقفه­های مختلف اعضای خانواده می­توانند بحث و گفت وگوی خود را به طور موثر از سر گیرند و مسیر را با سلامت ادامه دهند. وضوح برخواسته از بسترها به اعضای خانواده کمک می­کند تا واقعیت را از خیال، حقیقت را از عقاید و نیت­مندی جدی را از شوخی و طنز تمیز دهند. قواعد روشن و منسجم خانوادگی تعاملات را سازمان می­بخشد، انتظارهای رفتاری را به وجود می­آورد و روابط را تعریف می­کند. فقدان وضوح می­تواند مشکل آفرین باشد. برای مثال وقتی مادری که از همسر جدا شده است به پسر بزرگ خود، مرد خانه می­گوید، معنای آن چیست؟

وقتی ارتباط مبهم باشد، بهم ریخته باشد، یا حل یا مورد خدشه وارد شده باشد زاینده ی اضطراب، گیجی و سوء تفاهم خواهد بود. در فضای آغشته به اضطراب اعضای خانواده بر اساس مفروضات خطا آمیز خود رفتار می­کنند یا تلاش دارند تا ذهن دیگری را بخوانند. اضطراب افزایش یافته و سردرگمی ارتباط مانع عملکرد موثر و هماهنگی در زمان بحران خواهد شد.

توانایی معنابخشی به یک بحران یا یک وضعیت خطرناک تحمل آن­را آسانتر می­سازد. اغلب موارد اعضای خانواده دریافتهای­ متفاوتی را از رخدادها و آثار آن همراه دارند که این دریافتها­ می­تواند برگرفته شده از اطلاعات پراکنده، شایعات یا حتی گمانها یا مفروضات خود آنها باشد. برخی با امید و برخی با ترس­ها و هراس جلو می­روند. درک تجربه و مدیریت تجربه در سایه ی ارتباط باز اعضای خانواده بهتر صورت می­گیرد. رد و بدل این درک­ها به خانواده کمک خواهد کرد که گزینه­های خود را بهتر ارزیابی کنند، با چالشها­ به صورت سازنده کنار بیایند و دشواربها­ را بهتر پشت سر بگذارند. وقتی اعضای خانواده اطلاعات محدود یا متعارض داشته باشند امکان سازگاری آنها کمتر خواهد بود و گستردگی نگاه آنها­ با دشواری همراه خواهد شد. اعضای خانواده به طور معمول تلاش دارند تا عزیزان خود را از اطلاعات دردآور و آمیخته با رنج، به ویژه کودکان، سالمندان یا سایر اعضای آسیب­پذیر مورد حمایت قرار دهند. اما سکوت طولانی، مخفی کاری یا وارد کردن خدشه می­تواند موانعی را برای درک، ارتباط اصیل و تصمیم­گیری آگاهانه به وجود آورد.

 خوان پر خان خانواده  (بخش اول)

خوان پر خان خانواده (بخش دوم)